23 Apr 2020
Η φύση μας δίνει μία μοναδική ευκαιρία να την αφουγκραστούμε, αφού όλα γύρω μας έχουν πια ησυχάσει… Δρ. Θάνος Νταϊλιάνης , ερευνητής στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), μιλά στην “Π” για τις θετικές επιπτώσεις που έχει ο κοροναϊός και η παύση της ανθρώπινης δραστηριότητας στο θαλάσσιο περιβάλλον.
“Η παρούσα κρίση υγείας, με όλες τις δραματικές συνέπειές της στην κοινωνία, αποτελεί ταυτόχρονα και μια μοναδική ευκαιρία για να σκεφτούμε και να αναθεωρήσουμε τις πρακτικές μας και την πορεία μας σε σχέση με το περιβάλλον”, τονίζει.
Η συνέντευξη που παραχώρησε στην “Π” έχει ως εξής:
Έχουμε εικόνα για το κατά πόσο έχουν επηρεαστεί, μάλλον, θετικά, οι θάλασσες και οι ακτές λόγω κοροναϊού, του περιορισμού, δηλαδή της ανθρώπινης δραστηριότητας;
“Οι ακτές συγκεντρώνουν ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας, ιδιαίτερα στη χώρα μας με το μεγάλο μήκος ακτογραμμής και την πληθώρα νησιών. Μην ξεχνάμε ότι ακόμα και δραστηριότητες που αναπτύσσονται στην ενδοχώρα, όπως για παράδειγμα η γεωργία, έχουν τελικό αποδέκτη τη θάλασσα. Αυτή τη στιγμή γινόμαστε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς παύσης δραστηριοτήτων, η οποία αναμένουμε να έχει θετικές επιδράσεις στο περιβάλλον. Κάποιες από αυτές θα είναι βραχυπρόθεσμες, όπως για παράδειγμα η μείωση της όχλησης που προκαλείται στα παράκτια οικοσυστήματα μέσω της μείωσης της επισκεψιμότητας, της κυκλοφορίας των σκαφών, καθώς και κάποιων μορφών αλιείας. Άλλες θετικές επιδράσεις θα είναι μακροπρόθεσμες, κυρίως αυτές που σχετίζονται με την επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής μέσω της δραματικής ελάττωσης των αέριων ρύπων από την μείωση αερομεταφορών, της βιομηχανικής δραστηριότητας, της αστικής κυκλοφορίας και των μετακινήσεων στο οδικό δίκτυο. Πιθανόν να υπάρχουν και ορισμένες αρνητικές επιπτώσεις, όπως για παράδειγμα από την κατακόρυφη αύξηση της χρήσης προϊόντων με απολυμαντική και αντισηπτική δράση, τα οποία μέσω του αστικού δικτύου αποχέτευσης καταλήγουν επίσης στο θαλάσσιο περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση, τα αποτελέσματα των αλλαγών που έχει επιφέρει η περίοδος που διανύουμε στο θαλάσσιο περιβάλλον θα καταγραφούν και θα αναλυθούν μέσα από τα προγράμματα παρακολούθησης και αξιολόγησης της περιβαλλοντικής κατάστασης που διατηρεί και διεξάγει συστηματικά το ΕΛΚΕΘΕ, τόσο στην Κρήτη όσο και στο σύνολο των ελληνικών θαλασσών.”
Μπορούμε να εκτιμήσουμε, πόσος χρόνος ίσως χρειαστεί για να μπορέσει η φύση να αναπληρώσει ορισμένα κενά που της έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος; Μπορείτε να μας δώσετε κάποιο παράδειγμα;
“Μια πολύ πρόσφατη ανασκόπηση από διεθνή ομάδα ερευνητών που δημοσιεύτηκε σε ένα από τα πιο έγκυρα επιστημονικά περιοδικά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, εφόσον λάβουμε τα αναγκαία μέτρα προστασίας και συστηματικής μείωσης των πιέσεων που ασκούνται στο περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων αυτών που σχετίζονται με την πρόκληση της κλιματικής αλλαγής, έχουμε τη δυνατότητα να αποκαταστήσουμε πλήρως τη δομή και λειτουργία του θαλάσσιου περιβάλλοντος μέσα στα επόμενα 30 χρόνια. Το συμπέρασμα αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αφενός γιατί δίνει την ελπίδα ότι δεν έχουμε φτάσει ακόμα στο σημείο χωρίς επιστροφή, αφετέρου γιατί υπογραμμίζει την επείγουσα αναγκαιότητα αλλαγής πλεύσης. Η φύση έχει τεράστιο δυναμικό και, ως εκ τούτου, εγγενή δυνατότητα ανάκαμψης όταν εκλείψουν οι πιέσεις που προκαλούν διαταραχή. Για παράδειγμα, τα ιστορικά δεδομένα δείχνουν ότι οι παγκόσμιοι πληθυσμοί των αλιευμάτων παρουσίασαν αξιοσημείωτη αύξηση με την κατακόρυφη μείωση των αλιευτικών δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια των δύο μεγάλων πολέμων του προηγούμενου αιώνα. Οι αναλογίες με τη σημερινή κρίση υγείας είναι προφανείς στο παράδειγμα αυτό, ωστόσο μια έκτακτη συνθήκη είναι πάντα το απευκταίο σενάριο. Αντιθέτως, με δική μας πρωτοβουλία και σε συνθήκες ομαλότητας πρέπει να διαμορφώσουμε τις συνθήκες εκείνες που θα δώσουν στη φύση περιθώρια ανάκαμψης, με γνώμονα την αποφυγή μιας μελλοντικής παγκόσμιας περιβαλλοντικής κρίσης που θα επηρεάσει άμεσα τον ανθρώπινο πολιτισμό.”
Όταν όλα επανέλθουν στο φυσιολογικό, θα προτείνατε εσείς κάποια μέτρα περιορισμού για να προστατευτεί η φύση; Θα είχε κάτι τέτοιο θετικό αντίκτυπο, ανεξάρτητα αν γινόταν αποδεχτή η άποψη των επιστημόνων;
‘Σε τοπικό επίπεδο, ο ρυθμός αποκατάστασης μπορεί να είναι πολύ πιο γρήγορος. Ιδιαίτερα στις ελληνικές θάλασσες, που διατηρούν σχετικά καλό βαθμό περιβαλλοντικής ποιότητας, τα στοιχεία δείχνουν ότι η λήψη μέτρων προστασίας μπορεί να έχει εμφανή αποτελέσματα στην λειτουργία των οικοσυστημάτων και την αφθονία των οργανισμών ακόμα και μέσα στα πρώτα χρόνια εφαρμογής τους. Μια πάγια πρόταση των θαλάσσιων επιστημόνων είναι η θεσμοθέτηση προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών σε στρατηγικά επιλεγμένα γεωγραφικά σημεία. Εντός των ορίων τους θα πρέπει να αποτρέπεται οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα, ώστε να παρέχεται φυσική δυνατότητα ανάκαμψης στο θαλάσσιο περιβάλλον. Παρόλο που οι συγκεκριμένες διαχειριστικές πρακτικές δεν αποτρέπουν την επίδραση απειλών μεγάλης κλίμακας, όπως η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, διασφαλίζουν υψηλότερο δυναμικό ανθεκτικότητας στα θαλάσσια οικοσυστήματα μέσω της αφαίρεσης των πιέσεων τοπικής κλίμακας. Με τον τρόπο αυτό, οι περιοχές αυτές μπορούν να αποτελέσουν νησίδες υψηλής περιβαλλοντικής ποιότητας, αλλά ταυτόχρονα και πυρήνες φυσικού εμπλουτισμού για τις παρακείμενες ακτές, με ευεργετικές επιδράσεις σε δραστηριότητες όπως η αλιεία και ο τουρισμός.”
Από τη δική σας έρευνα, πόσο καταστροφική είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα για το θαλάσσιο περιβάλλον; Τι χάθηκε και δεν πρόκειται να γυρίσει πίσω;
“Το θαλάσσιο περιβάλλον τα τελευταία χρόνια αλλάζει με γρήγορο ρυθμό. Ιδιαίτερα στη γειτονιά μας, την Ανατολική Μεσόγειο, η αλλαγή αυτή είναι πιο εμφανής. Χαρακτηριστικοί τύποι οργανισμών και οικοτόπων μειώνουν την παρουσία τους, ενώ τελευταία έχουμε ένταση του φαινομένου της εισαγωγής και εξάπλωσης εξωτικών ειδών. Το φαινόμενο της «ερημοποίησης» που φαντάζει ανησυχητικό για τη στεριά, έχει εν μέρει ήδη συντελεστεί κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, μέσω της αποψίλωσης της θαλάσσιας φυτοκάλυψης. Αυτό έχει αλλάξει τη φυσιογνωμία του υποθαλάσσιου τοπίου και έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη φιλοξενούμενη βιοποικιλότητα. Αν όμως τα παραπάνω μπορούν να θεωρηθούν σε ένα βαθμό αναστρέψιμα, αυτό που σίγουρα είναι τελεσίδικο και δεν αποκαθίσταται είναι η απώλεια ειδών που επιβίωσαν για χιλιετίες για να εξαφανιστούν τα τελευταία χρόνια. Έχουμε ένα πρόσφατο παράδειγμα με την πίνα, ένα εμβληματικό όστρακο της Μεσογείου, το οποίο συναντούσαμε μέχρι πρότινος σε όλα τα παράκτια οικοσυστήματα σε σχετικά ικανοποιητική αφθονία. Οι πληθυσμοί της ξεκίνησαν να πεθαίνουν μαζικά σε όλη τη Μεσόγειο τα τελευταία τρία χρόνια. Τα τελευταία λίγα ζωντανά άτομα στην Κρήτη τα καταγράψαμε πέρυσι την άνοιξη. Το καλοκαίρι που μας πέρασε η θνησιμότητα ήταν καθολική και αυτή τη στιγμή που μιλάμε, η πίνα ως είδος ενδέχεται να έχει εξαφανιστεί για πάντα. Η απειλή της εξαφάνισης είναι αυτή τη στιγμή υπαρκτή και για πληθώρα άλλων θαλάσσιων οργανισμών.”
Σε ρεαλιστικό σενάριο, τι μπορούμε να κάνουμε;
“Η παρούσα κρίση υγείας, με όλες τις δραματικές συνέπειές της στην κοινωνία, αποτελεί ταυτόχρονα και μια μοναδική ευκαιρία για να σκεφτούμε και να αναθεωρήσουμε τις πρακτικές μας και την πορεία μας σε σχέση με το περιβάλλον. Πιθανόν να μην έχουμε ξανά στο μέλλον ανάλογη δυνατότητα, λαμβάνοντας υπόψη τον μέχρι σήμερα επιταχυνόμενο ρυθμό υποβάθμισης. Συνεπώς θα πρέπει με γρήγορους ρυθμούς να προσανατολιστούμε στην ουσιαστική μείωση του περιβαλλοντικού μας αποτυπώματος και την υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών σε κάθε μορφή παραγωγής ή δραστηριότητας. Για παράδειγμα, η βελτίωση της ποιότητας των υδάτων, όπως υπαγορεύεται και από τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς κανονισμούς, είναι ζωτικής σημασίας για τη μείωση των διάφορων μορφών ρύπανσης στο θαλάσσιο περιβάλλον. Παρομοίως η προαγωγή βιώσιμων πρακτικών αλιείας, μέσα από διαχειριστικά μέτρα όπως ο περιοδικός αποκλεισμός περιοχών ή χρονικών περιόδων εξάσκησης και οι ρυθμιστικοί κανόνες στα αλιευτικά εργαλεία, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες. Η αύξηση της διεθνούς συνεργασίας για τον περιορισμό των πρακτικών που εντείνουν την κλιματική αλλαγή. Σε ατομικό επίπεδο η αποφυγή κατανάλωσης ειδών που βρίσκονται σε καθεστώς προστασίας, όπως ο πετροσωλήνας, ή αλιεύονται κατά παράβαση των ισχύοντων περιορισμών ελάχιστου μεγέθους και χρονικής περιόδου. Αλλά και όσον αφορά εμάς τους επιστήμονες και τους ερευνητικούς φορείς, η εντατικοποίηση της παρακολούθησης και της συστηματικής καταγραφής του θαλάσσιου περιβάλλοντος ώστε να προτείνονται στοχευμένες λύσεις προστασίας και βελτίωσης της ποιότητας των θαλασσών.”
Από ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΠΑΤΡΙΣ Τελευταία Ενημέρωση Απρ 22, 2020
https://www.patris.gr/2020/04/22/o-th-ntailianis-stin-p-i-fysi-mas-kalei-na-tin-afoygkrastoyme/
Νεκρά όστρακα πίνας το Μάιο του 2019 σε ακτή της Κρήτης. Η πίνα (Pinna nobilis) απειλείται με εξαφάνιση τα τελευταία 3 χρόνια λόγω μιας
μαζικής θνησιμότητας που εκδηλώνεται σε όλη τη Μεσόγειο. Φωτογραφία: Θάνος Νταϊλιάνης, ΙΘΑΒΒΥΚ/ΕΛΚΕΘΕ
